Tất tần tật về mâm ngũ quả ngày Tết: Nguồn gốc và ý nghĩa

Đăng bởi: Vân Anh

Mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong văn hóa truyền thống của người Việt trong mỗi dịp Tết đến Xuân về. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu ý nghĩa, cách bày trí mâm ngũ quả và những lưu ý quan trọng để chuẩn bị một mâm ngũ quả đúng chuẩn.

1. Nguồn gốc mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả là một mâm có năm loại trái cây khác nhau, thường được các gia đình Việt chuẩn bị để lên bàn thờ trong những ngày Tết nguyên đán.

Thông qua tên gọi của năm loại trái cây, mỗi gia đình đều gửi gắm vào đó những mong muốn khác nhau cho năm mới. Tùy vào vùng miền và thời kỳ mà hiện nay, mâm ngũ quả mang ý nghĩa trang trí nhiều hơn là ý nghĩa tâm linh.

2. Ý nghĩa mâm ngũ quả ngày Tết theo từng miền

Mâm ngũ quả ngày Tết thường được sắp xếp với năm loại trái cây khác nhau, biểu trưng cho mong muốn về sự sung túc, đủ đầy trong năm mới. Theo quan niệm dân gian Việt Nam, con số 5 tượng trưng cho “ngũ phúc lâm môn” bao gồm:

• Phú: Giàu sang, thịnh vượng.
• Quý: Phẩm chất cao quý.
• Thọ: Sống lâu trăm tuổi.
• Khang: Sức khỏe dồi dào.
• Ninh: Bình an, hạnh phúc.

Trong giáo lý nhà Phật, 5 sắc màu trên mâm ngũ quả còn thể hiện “ngũ thiện căn”: tín căn (lòng tin), tấn căn (nỗ lực), niệm căn (sự ghi nhớ), định căn (tâm an định) và huệ căn (sự sáng suốt). Vì vậy, mỗi loại quả trên mâm ngũ quả đều mang ý nghĩa riêng:

• Bưởi, dưa hấu: Tượng trưng cho sự viên mãn, may mắn.
• Hồng, quýt: Màu sắc rực rỡ, biểu tượng cho sự thịnh vượng, thành đạt.
• Lê: Mang thông điệp mọi việc thuận lợi, suôn sẻ.
• Lựu: Gắn liền với mong ước con đàn cháu đống.
• Đào: Biểu tượng cho sự phát triển, thăng tiến.
• Mai: Hàm ý về hạnh phúc, sự gắn kết.
• Táo đỏ: Đại diện cho sự giàu có, phú quý.
• Thanh long: Mong ước “rồng mây gặp hội”.
• Dừa: Ý chỉ sự vừa đủ, không thiếu thốn.
• Sung: Gắn với sự sung túc, đủ đầy trong mọi mặt cuộc sống.
• Đu đủ: Tượng trưng cho sự thịnh vượng, trọn vẹn.
• Xoài: Hàm ý cả năm chi tiêu không thiếu thốn.

Người dân miền Bắc thường bày mâm ngũ quả sao cho cân đối, hài hòa về màu sắc, đảm bảo tượng trưng cho Ngũ hành:

• Kim: Màu trắng.
• Mộc: Màu xanh lá.
• Thủy: Màu đen.
• Hỏa: Màu đỏ.
• Thổ: Màu vàng.

Nải chuối xanh thường được đặt dưới cùng để đỡ toàn bộ các loại quả khác, thể hiện sự đoàn tụ, quây quần. Chính giữa là bưởi hoặc phật thủ, đại diện cho sự giàu sang, may mắn. Một số gia đình chọn phật thủ thay cho bưởi với ý nghĩa lưu giữ thần, Phật và gia tiên trong nhà lâu hơn để phù hộ cho gia chủ.

Các loại quả như quất, hồng, ớt đỏ thường được sắp xen kẽ để tạo điểm nhấn với màu sắc tươi sáng, biểu tượng cho sự thành công, may mắn. Dứa với mùi hương đặc trưng thể hiện mong muốn về một năm an lành, phúc lộc dồi dào.

Cách bày truyền thống của người miền Bắc là đặt nải chuối xanh làm nền, các loại quả như bưởi, phật thủ hoặc mãng cầu được đặt ở trung tâm, các loại quả nhỏ hơn như đào, táo, quýt được xếp xung quanh. Những khoảng trống thường được lấp đầy bằng ớt đỏ hoặc quất cảnh để tăng phần bắt mắt.

Miền Trung là vùng đất thường xuyên chịu ảnh hưởng của thiên tai như bão lũ, hạn hán, khiến cho đất đai kém màu mỡ và cây trái không phong phú. Vì vậy, mâm ngũ quả của người miền Trung thường mang tính giản dị, không chú trọng hình thức, chủ yếu dựa vào những loại trái cây sẵn có trong vùng và được chuẩn bị với lòng thành kính.

Một số loại trái cây thường xuất hiện trên mâm ngũ quả miền Trung bao gồm:

• Thanh long
• Chuối
• Dưa hấu
• Mãng cầu
• Dứa
• Sung
• Cam
• Quýt

3. Những lưu ý cần tránh khi bày mâm ngũ quả 

Mâm ngũ quả được sắp xếp dựa trên thuyết Ngũ hành trong văn hóa phương Đông. Vì vậy, khi bày trí, cần tuân thủ quy tắc để tránh mắc phải những sai sót, chẳng hạn như chọn loại trái cây không phù hợp hoặc không đủ 5 màu sắc tượng trưng cho Ngũ hành.

Dưới đây là gợi ý một số loại trái cây tương ứng với từng hành:

• Kim (màu trắng): Dưa lê trắng, lê trắng.
• Mộc (màu xanh lá): Dưa hấu, chuối xanh, xoài xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, na, sung, dừa.
• Thủy (màu đen): Nho đen, vú sữa, hoặc trái cây có màu sậm.
• Hỏa (màu đỏ): Táo đỏ, hồng, thanh long, dừa lửa.
• Thổ (màu vàng): Cam vàng, quýt vàng, dưa hấu vàng, dưa lê vàng, xoài chín, phật thủ.

Nhiều người lầm tưởng rằng trái cây phải được rửa bóng loáng trước khi bày để mâm ngũ quả trông đẹp hơn. Tuy nhiên, cách làm này dễ khiến trái cây nhanh héo và không giữ được lâu.

Thay vào đó, bạn chỉ cần dùng khăn ẩm lau sạch bề mặt vỏ, sau đó thoa một lớp dầu ăn mỏng để tạo độ bóng tự nhiên mà vẫn giữ được độ tươi.

Hiện nay, các loại trái cây ngày càng phong phú, nhưng điều này không đồng nghĩa với việc bày tất cả lên mâm ngũ quả. Đúng như tên gọi, mâm ngũ quả chỉ nên gồm 5 loại quả chính, không nên thêm hoa hay các thực phẩm khác để tránh làm mất ý nghĩa truyền thống.

4. Cách chọn trái cây để bày mâm ngũ quả 

 Khi chọn trái cây, nên ưu tiên những quả vừa chín tới, vỏ căng mọng, màu sắc tự nhiên và không bị dập nát. Tránh chọn quả quá chín vì sẽ nhanh hỏng trong những ngày Tết, còn quả quá xanh thì thiếu thẩm mỹ và khó đạt độ tươi ngon cần thiết.

Hình dáng và kích thước trái cây cũng quan trọng. Chọn quả có kích thước vừa phải, dễ sắp xếp. Các loại quả tròn như bưởi, mãng cầu biểu trưng cho sự đủ đầy, trong khi những quả dáng dài như chuối, đu đủ mang ý nghĩa bảo vệ và nâng đỡ.

Thời gian mua trái cây cũng cần được tính toán kỹ. Nên mua trước Tết khoảng 2-3 ngày để đảm bảo trái cây vẫn tươi khi trưng bày. Nếu cần, bạn có thể bảo quản trong tủ lạnh và mang ra bày ngay trước khi cúng để giữ được độ tươi ngon lâu hơn. 

Mâm ngũ quả ngày Tết không chỉ là một nét đẹp văn hóa truyền thống mà còn là lời cầu chúc cho một năm mới an lành, hạnh phúc. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về mâm ngũ quả ngày Tết.